Niedawno pojawiły się w internecie doniesienia o śmierci „Majora”. Przyznaję, że mam zaległości i osoby nie znałem. W pierwszej chwili po wpisach na Twitterze uznałem, że chodzi o jakiegoś żołnierza walczącego w wojnie w Ukrainie. Jednak nie, chodziło o gwiazdę streamów internetowych.
Szybko pojawiły się głosy, że wyzysk i żerowanie na uzależnieniu doprowadziły do śmierci. No cóż, można i tak na to spojrzeć. W końcu jak piszą na Twitterze, tego typu showbusiness polega na wybraniu „medialnej” czy też może „barwnej” albo „zabawnej” osoby przez „opiekuna”, który organizuje streamy i zbiera „donejty” na zbiórkach. Dzieląc się z gwiazdą zyskiem. Oczywiście ku uciesze gawiedzi trzeba podkręcić atmosferę, czyli spowodować, żeby gwiazda zachowywała się… w sposób zwiększający oglądalność. Jak to zrobić najprościej? Nie wiem, ale się domyślam.
Teraz jest oburzenie, że „jak oni mogli” i „kto to ogląda”. Nie oburzam się. Święty nie jestem. Śmierć „Majora” przypomniała mi bowiem o niedawnej śmieci Wiesława Wszywki. Jak „Majora” nie kojarzyłem, tak kilka nagrań Wiesława zdarzyło nam się ze znajomymi na imprezach obejrzeć. I przyznaję, że nieźle się bawiliśmy przy ich oglądaniu. Parę zwrotów weszło na stałe do naszego języka. Z tego co słyszę o filmach z „Majorem” może to nie to samo, ale już oglądając filmy z Wiesławem mówiłem, że to nie jest takie do końca etyczne i zahacza o żerowanie na chorobie[1].
Zmierzam jednak do czegoś innego. Mam wrażenie, że cały showbusiness przyzwala na nadmierną eksploatację jednostek. Dla pieniędzy (stąd business), z narażaniem zdrowia i życia, aby był show. Niedawno po show zmarł chiński influencer Sanqiange. Podobne? Wg mnie jak najbardziej, tylko nie rozciągnięte w czasie.
Idąc dalej: to nie jest nowe zjawisko. Np. gwiazdy muzyki także są eksploatowane przez showbusiness, co kończy się problemami psychicznymi i uzależnieniami. Gdybym miał podać najjaskrawsze przykłady ofiar showbusinessu to Sid Vicious i… Michael Jackson. Ale nie jest tak, że to tylko kiedyś i tylko za granicą. Niedawno w radio słuchałem wywiadu z Katarzyną Nosowską, która wspominała początki kariery, wyjazd do Warszawy i też łatwo nie było.
Gwiazda musi bowiem występować. To przecież daje większy zysk niż przestój i smętne newsy o tym, że artysta trafił na odwyk. Ale nawet taki news media potrafią spożytkować dla zysku. Więc olać zdrowie i zdrowie psychiczne, show must go on.
I tak, czasami eksploatacja jest bezpośrednia, czyli żerowanie wprost na uzależnieniu. Czasami pośrednia, typu: tworzenie czy występowanie wymaga wspomagania. Wspomaganie szkodzi artyście i w sumie powinien odpocząć, ale przecież może wziąć coś na podtrzymanie, nagrać jeszcze jedną płytę, zrobić jeszcze jedną trasę, zagrać jeszcze jeden koncert…
[1] Tu mieliśmy dłuższą rozmowę, że i pomagają mu, i leczenie alkoholizmu to nie jest prosta sprawa, zwłaszcza jeśli chory nie chce się leczyć. Zagadnienie odbiega od tematu wpisu, więc przypis bardziej dla zaznaczenia, że to nie jest czarno-biała sytuacja.
Wszystko zaczęło się od tego wpisu na blogu. W skrócie: Cloudflare chce zlikwidować CAPTCHA i zastąpić ją kluczami U2F.
Pomysł wydaje się ciekawy, bo wady CAPTCHA są znane. Zupełnie zgadzam się z tym, że i jest ona do obejścia, jeśli komuś zależy, i jest ona niewygodna. O tym ostatnim można przekonać się samodzielnie pisząc komentarz na tym blogu. Niedawno zmieniłem na blogu CAPTCHA na hCaptcha, z którego aktualnie korzysta Cloudflare.
Czy jednak rozwiązanie proponowane przez Cloudflare mające zapewnić internet bez CAPTCHA się przyjmie? Szczerze wątpię. Z punktu widzenia producentów kluczy U2F pomysł jest świetny. Ma też inną zaletę dla bezpieczeństwa w sieci. Może bowiem doprowadzić także do popularyzacji kluczy U2F i spadku ich cen. Kolejność dowolna.
Jednak automatyzacja, nawet mierna, w postaci jednej płytki SoC z ARM i wpiętego jednego klucza wydaje mi się niedocenianym zagrożeniem. Owszem, na blogu jest poruszone rozwiązanie z pijącym ptakiem, ale tego typu zagrożenie wydaje mi się niedoceniane.
Rozwiązanie nie musi być mechaniczne, co zwiększy jego niezawodność. Czy da się wpiąć wiele kluczy i korzystać z nich rotacyjnie? Zapewne będą takie próby. A może powstaną farmy pojedyncza tanich płytek z jednym kluczem? Zobaczymy. W tej chwili podobno serwisy rozwiązujące CAPTCHA zatrudniają ludzi w krajach o bardzo niskich wynagrodzeniach. Trochę nie wierzę, że płytka nie będzie tańsza.
Widzę też pewne zagrożenie dla prywatności, mimo zapewnień. Fizyczny, więc raczej trudny do wymiany identyfikator, nawet jeden z partii minimum 100 tys.? No niezupełnie dobrze to wygląda. Oczywiście nie pozwoli ustalić tożsamości użytkownika, ale czy zapobiegnie identyfikacji, że to ta sama osoba?
Niemniej pomysł uważam za ciekawy i będę śledził jego dalsze losy. Obecne CAPTCHA też są „łamalne”, a skoro nie będzie bez automatów, to może chociaż będzie wygodniej?
Za sprawą zbanowania Donalda Trumpa na Twitterze głośno zrobiło się w temacie wolności wypowiedzi w social media. Także odnośnie braku regulacji prawnych dotyczących social media i centralizacji usług. Zaczęły powstawać „wolne” alternatywy. Ponieważ zdarzyło mi się już tłumaczyć w paru miejscach moje stanowisko, pora na wpis.
Źródło: wygenerowane za pomocą https://thumbnail.ai/
Problem
W czym w ogóle problem? Przecież nigdy nie było tak, że każdy może skorzystać ze środków masowego przekazu. O treściach zamieszczanych w prasie decydował redaktor, podobnie w przypadku telewizji czy radio. Każdy mógł zadzwonić, ale na antenę nie dostawał się każdy. Dodatkowo obszar był uregulowany przez prawo prasowe. Choćby prawo do zamieszczenia sprostowania. I polemiki ze sprostowaniem. Nawet jeśli była np. w zakładzie pracy gablota na ogłoszenia, to miała ona właściciela. I mógł on nieodpowiadające mu treści po prostu usunąć. Albo zamknąć ją na kluczyk.
Sytuacja się zmieniła. Nie mamy już typowego broadcastingu, gdzie pojedyncza osoba rozgłasza treści, czyli jest nadawcą, a pozostali są odbiorcami. Obecny model zdemokratyzował bycie nadawcą. Każdy może publikować treści, które są dostępne dla wszystkich. Ale nie to jest najważniejszą zmianą. Już wcześniej każdy mógł uruchomić swoje radio, czasopismo czy postawić własną gablotę z ogłoszeniami. Oczywiście o ile miał odpowiednie środki i kompetencje. Pieniądze i znajomość prawa, powiedzmy.
Najważniejsze zmianą jest coś innego. W sumie nie zmianą, a zmianami. Po pierwsze, social media sprawiły, że publikacja treści dla wszystkich nie wymaga istotnych nakładów ze strony nadawcy. Nie są potrzebne ani specjalne środki, ani kompetencje, by zacząć przekaz do wszystkich w kraju i na świecie. O ile będą chętni, by nas słuchać.
Prawa człowieka
Po drugie i najważniejsze, ten sposób komunikacji stał się powszechny i dominujący. Odebranie komuś możliwości publikowania poglądów w ten sposób jest pewnego rodzaju wykluczeniem społecznym. Trochę tak, jakby kiedyś zabronić komuś rozmawiać w szkole czy zakładzie pracy. Dotyczy to zarówno w życia prywatnego, jak i – w niektórych przypadkach – zawodowego. W przypadku niektórych istotna część życia zawodowego toczy się na Linkedin czy GitHub[1] . Wyobrażacie sobie rekrutera pracującego w branży IT z wykluczonym korzystaniem z Linkedin? Ja nie.
Dlatego coraz częściej pojawiają się głosy, że prawo do internetu to podstawowe prawo człowieka. W badaniu w roku 2010 77% ankietowanych spośród 27 tys. osób z 26 krajów Europy określiło, dostęp do internetu jako podstawowe prawo człowieka[2]. Wydaje mi się, że można w tym momencie utożsamić internet z social media.
Centralizacja i struktura serwisów social media
Oba przytoczone wyżej serwisy są centralne. Podobnie jak Twitter czy Facebook. W tym momencie pojawia się pytanie o wolność i regulacje prawne. W kontekście wolności słowa i prawa człowieka. Aby dokładniej zobaczyć w czym problem, trzeba przeanalizować strukturę władzy w serwisach social media. Typowo wygląda ona następująco:
Właściciel serwisu – ten, który ma środki. Pieniądze, prawa do domeny, przetwarzania danych użytkowników itp.
Dostawcy infrastruktury – podmioty zapewniające łączność i hosting. Firmy zewnętrzne, ale w większości przypadków niezbędne dla funkcjonowania.
Administrator serwisu – osoba z wiedzą techniczną, umiejąca utrzymać serwis w działaniu. Zarządzanie infrastrukturą, konfiguracja oprogramowania. Może być po prostu pracownikiem na usługach właściciela.
Moderatorzy serwisu – osoby mogące usuwać treści lub użytkowników. Niekoniecznie w kontekście całego serwisu, mogą zarządzać wydzieloną częścią (np. grupą na FB). Mogą być pracownikami na usługach właściciela lub rekrutować się z użytkowników.
Użytkownicy – osoby korzystające z serwisu. Uczestnicy komunikacji. Nadawcy i odbiorcy treści.
Oczywiście funkcje mogą się łączyć. Istotny jest tu fakt, że każda instancja wyższa ma środki techniczne, by ograniczać w dowolny sposób wszystkie instancje niższe. Także eliminując zupełnie ich dostęp do serwisu.
Nawiasem, zagadnienie jest szersze. Temat nie dotyczy tylko typowych social media i tylko o ograniczanie dostępu. Gdy Google, Agora czy Wirtualna Polska mówi, że zamyka serwis to użytkownicy nie mają nic do powiedzenia. Nie muszą nawet dostać możliwości pobrania pełnych treści w formacie zdatnym do łatwego przetworzenia maszynowo. Podobnie z blokowaniem dostępu do serwisów, w szczególności do publikacji treści.
Centralizacja
Nie jest to temat nowy, dominująca rola gigantów social media została dostrzeżona już dawno. Pojawiły się rozwiązania alternatywne, oparte o fediwersum. Czyli osobne, niezależne serwisy, ale dające możliwość interakcji między użytkownikami różnych instancji.
Na pierwszy rzut oka fediwersum wydaje się to rozwiązaniem problemu centralizacji. Ale czy jest nim faktycznie? Uważam, że nie. Gwarancja wolności w tym przypadku opiera się na tym, że użytkownik może pójść na inną instancję. Albo, w skrajnym przypadku, uruchomić własną.
Niestety, uruchomienie własnej instancji leży poza kompetencjami większości użytkowników. Uruchomienie to kompetencje administratora, a istniejące rozwiązania wymagają specjalistycznej wiedzy. Nie są może trudne dla ludzi z IT, ale świat nie składa się ani wyłącznie, ani nawet w większości z ludzi z IT.
Co gorsza, nawet uruchomienie własnej instancji nie gwarantuje, że ludzie z innych będą mieli dostęp do naszych treści. Wymiana danych między instancjami jest bowiem opcjonalna, dobrowolna i może zostać zablokowana. Na wielu poziomach, od konfiguracji instancji, przez filtrowanie pakietów sieciowych. Oczywiście takie rozwiązanie zmniejsza centralizację, ale nie eliminuje źródła problemu.
Rozwiązanie
O rozwiązaniu problemu centralizacji możemy mówić, gdy dowolnych dwóch użytkowników, którzy wyrażą taką wolę, będzie się mogło komunikować ze sobą. Niezależnie od decyzji innych osób i przynależności do serwerów. Fediwersum takiej gwarancji niestety nie daje[3]. I nie znam rozwiązania, które coś takiego oferuje.
Technicznie widziałbym to jako oddanie pełnej decyzyjności o odbieranych informacjach w ręce użytkowników końcowych. Czyli protokół pozwalający na wymianę informacji ze wszystkimi, nie dopuszczający cenzurowania. I prosta aplikacja, zastępująca serwis, używalna dla zwykłych użytkowników, pozwalająca na korzystanie (subskrybcję tematów, tagów, użytkowników, nadawanie, odbieranie wiadomości) przy pomocy tego protokołu. Z możliwością filtrowania użytkowników, tagów, tematów zarządzaną na poziomie użytkownika.
Wydaje mi się, że blisko tego modelu – pomijając aspekt centralnych serwerów – byliśmy w czasach NNTP. Użytkownik miał swój czytnik, swoje subskrybcje i filtry. Pobierał co chciał, odsiewał co chciał. Korzystanie z czytnika nie było wiele trudniejsze, niż obsługa email. Oczywiście wtedy obsługa email nie była powszechna, a i UX aplikacji był inny.
Gdyby dołożyć do tego „niecenzurowalny”, rozproszony protokół wymiany danych, mielibyśmy coś, co wydaje mi się rozwiązaniem. Nie znam szczegółów rozwiązania, ale wydaje mi się, że IPFS miałby szanse spełnić te wymagania. Tym bardziej, że zdobywa popularność – wchodzi do przeglądarek, na przykład jest już oficjalnie w Brave.
[1] Tak, uważam GH za pewnego rodzaju social media. Nie typowe socjalne, bardziej techniczne, dla wąskiej grupy, ze specyficznym elementem socjalnym, ale nadal twór tego typu. Na zasadzie: zwykli ludzie pokazują fotki i komentują je, programiści pokazują kod, wysyłają pull requesty. Nie jest to oczywiście dokładna analogia. [2] 50% odpowiedzi tak, kolejne 27% raczej tak. [3] Widzę, że PeerTube jest częścią fediwersum. I wydaje mi się odporne na cenzurowanie. Może więc być tak, że problemem są implementacje. W każdym razie pisząc o fediwersum mam tu na myśli implementacje w stylu Diaspora, Mastodon, StatusNet.
